ट्रम्प र पुटिनबीच टेलिफोन वार्ता भएको एक सातापछि दुवै देशबीच विदेशमन्त्रीस्तरीय वार्तासमेत भयो । साउदी अरबमा भएको वार्तामा रुस-युक्रेन युद्ध अन्त्य गर्न उच्चस्तरीय टोलीबीच कुराकानी हुने सहमति जुट्यो । त्यसमाथि फेब्रुअरी २५ मा राष्ट्रसंघीय महासभामा भएको मतदातमा अमेरिकाले अप्रत्यासित रूपमा रुसको पक्षमा मद दियो । युक्रेनमाथि आक्रमणका लागि पूर्ण मात्रामा रुस जिम्मेवार भएको प्रस्तावविरुद्ध मतदान गरेको हो ।

अर्कोतर्फ, रुसी राष्ट्रपति पुटिनले अमेरिकालाई अप्रत्याशित प्रस्ताव गरे । उनले रुसले कब्जामा गरेको युक्रेनी भूभागसहित रुसका दुर्लभ खनिज भण्डारको विकासका लागि अमेरिकासँग सहकार्यको प्रस्ताव राखे । ट्रम्पको पुनरागमनसँगैका यी घटनाक्रमले अमेरिका र रुसबीचको सम्बन्ध इतिहासकै सुमधुर बनेको देखिएको थियो ।

तर पछिल्लो समय दुई नेताबीचको सम्बन्धमा केही दरार आएको अनुमान गरिएको छ । हुन त अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्प अनिश्चित नेताका रूपमा परिचित छन् । तर पछिल्ला अभिव्यक्तिले भने ट्रम्प पुटिनसँग रुष्ट भएको देखिन्छ ।

शुक्रबार रुसी राष्ट्रपति पुटिनले युद्ध अन्त्यका लागि ‘युक्रेनमा संक्रमणकालीन प्रशासन स्थापना गर्नुपर्ने’ बताएका थिए । युक्रेनमा संयुक्त राष्ट्रसंघको निरीक्षणमा अस्थायी प्रशासन लागू गर्नुपर्ने पुटिनको सुझाव छ । तर उक्त प्रस्तावलाई राष्ट्रसंघीय महासचिव एन्टोनियो गुटेरेसले भने अस्वीकार गरिसकेका छन् ।

रुसी अधिकारीहरूले कार्यकाल सकिएपछि पनि कुनै चुनाव नगराएको र पदमा रहिरहेको भन्दै बारम्बार राष्ट्रपतिको रूपमा जेलेन्स्कीको वैधतामाथि प्रश्न उठाउँदै आएका छन् । युक्रेनी राष्ट्रपति जेलेन्स्की ३१ मार्च २०१९ मा भएको चुनावबाट राष्ट्रपतिमा निर्वाचित भएका हुन् ।

२० मे २०१९ मा पद सम्हालेका जेलेन्स्कीको पाँच वर्षे कार्यकाल दश महिनाअघि नै सकिइसकेको छ । तर युक्रेनमा नयाँ मतदानको मिति तय गरिएको छैन । युक्रेनी संविधानअनुसार मार्सल ल अन्तर्गत देशमा चुनाव गराउन मिल्दैन । रुसले २४ फेब्रुअरी २०२२ मा पूर्ण-स्तरीय आक्रमण सुरू गरेयता युक्रेनमा मासल ल लागू छ ।

यसअघि अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्पले पनि जेलेन्स्कीलाई ‘तानाशाह’ को संज्ञा दिँदै सत्तामा आएदेखि ‘चुनाव नगराएको’ आरोप लगाएका थिए । अमेरिकी दबाबपछि खनिज सम्झौताका लागि जेलेन्स्की ह्वाइहाउस पुगेका थिए । तर अमेरिकी राष्ट्रपति ट्रम्प र उपराष्ट्रपति जेडी भेन्ससँगको चर्काचर्कीपछि जेलेन्स्की सम्झौताबिना नै बाहिरिएका थिए ।

तर ट्रम्प प्रशासनले युक्रेनलाई दिँदै आएको सैन्य तथा गुप्तचर सहयोग रद्द गरिदिएको थियो । जसका कारण जेलेन्स्की अमेरिकी योजनाअनुसार युद्धविराम अन्त्य गर्न र युक्रेनी दुर्लभ खनिजको स्वामित्व अमेरिकालाई दिन तयार भएका थिए । त्यसपछि भने जेलेन्स्कीप्रति ट्रम्प उदार देखिएका छन् ।

अमेरिकासँगको वार्तामा युक्रेन तत्काल एकमहिने युद्धविराममा जान सहमत भएको थियो । तर रुस भने त्यसका लागि तयार भएन । एकमहिने युद्धविरामले युक्रेनलाई पुनः संगठित हुने मौका दिने भन्दै रुसले प्रस्ताव अस्वीकार गर्‍यो । लगत्तै ट्रम्प र पुटिनबीच पुन: टेलिफोन वार्ता भयो ।

वार्ताका क्रममा पुटिन एक महिनाका लागि युक्रेनी ऊर्जा पूर्वाधारमा आक्रमण रोक्न सहमत भएका थिए । तर उनले ३० दिने युद्धविरामको अवधिमा युक्रेनबाट थप सैन्य परिचालन वा हतियारको व्यवस्था गर्न नपाउने बताएका थिए । तर उक्त युद्धविराम लामो समय भने कायम रहेन । दुवै पक्ष आक्रमणमा उत्रिए र त्यसका लागि एक-अर्कामाथि आरोप लगाए ।

टेलिफोन वार्तामा ट्रम्प र पुटिनबीच ‘ब्ल्याक सी’मा सामान ढुवानीको सुरक्षाका विषयमा चाँडै वार्ता गर्ने सहमति भएको थियो । तर रुसले त्यसका लागि पश्चिमा देशले लगाउँदै आएका केही प्रतिबन्ध हटाउनुपर्ने माग अघि सार्‍यो ।

अमेरिकाले ब्ल्याक सीमा युद्धविरामका लागि रुस र युक्रेन सहमत भएको बताएको केही घण्टामा नै रुसले आफ्ना देशका बैंकमाथिको प्रतिबन्ध हट्नुपर्ने बताएको हो । रुसले सरकारी कृषि बैंक रोसेलखोजमाथिका प्रतिबन्ध खारेज गर्ने र स्विफ्ट अन्तर्राष्ट्रिय भुक्तानी प्रणालीमा फर्महरूको पहुँच पुनर्स्थापित गर्ने लगायतका माग अघि सारेको हो ।

रुसले युक्रेनमा आक्रमण सुरू गरेसँगै युरोपेली संघ र यसका सहयोगीले रुसी वित्तीय संस्थाको स्विफ्टमाथिको पहुँच निलम्बन गरिदिएका थिए । सोसाइटी फर वर्ल्डवाइड इन्टरबैंक फाइनान्सियल टेलिकम्युनिकेसन (स्विफ्ट) ले सीमापार पैसाको सहज र द्रुत स्थानान्तरणलाई अनुमति दिन्छ ।

रुसी कम्पनीले स्विफ्टद्वारा प्रदान गरिएको सामान्य सहज र तत्काल लेनदेनमा पहुँच गुमाएपछि बहुमूल्य ऊर्जा र कृषि निर्यातको भुक्तानीमा बाधा पुगेको छ । यो निर्णय उल्टाउन युरोपेली संघको अनुमोदन आवश्यक पर्नेछ । तर पछिल्लो समय युरोपेली देशहरू किभको समर्थनमा देखिएकाले यो तत्काल सम्भव छैन ।

रुस एक महिने युद्धविरामसम्बन्धी अमेरिकी प्रस्ताव नमान्नु, युक्रेनी ऊर्जा पूर्वाधारमा आक्रमण नगर्ने वाचा उल्लंघन गर्नु र ‘ब्ल्याक सी’मा युद्धविरामका लागि माग अघि सार्ने रुसी कदमपछि ट्रम्प पुटिनप्रति चिढिएका थिए । त्यसमाथि पुटिनले युक्रेनमा लोकतान्त्रिक चुनाव गराउन जनताले विश्वास गर्ने सक्षम सरकार ल्याउनुपर्ने र राष्ट्रसंघले पर्यवेक्षण गर्नुपर्ने बताए ।

त्यसपछि मात्र रुसले नयाँ सरकारसँग शान्ति वार्ता गर्ने र वैध कागजातमा हस्ताक्षर गर्ने पुटिनको भनाइ छ । त्यस्ता सम्झौताले विश्वव्यापी मान्यता पाउने भएकाले त्यो भरपर्दो र स्थिर हुने पुटिनको दाबी छ । उनले पूर्वी टिमोर, न्यु गिनी र पूर्व युगोस्लाभियाका केही भागमा राष्ट्रसंघको संलग्नताको उदाहरण दिँदै पुटिनले त्यस्तो अभ्यास रहेको उल्लेख गरे ।

तर पुटिनको नयाँ प्रस्तावले ट्रम्प भने थप रिसाए । जसका कारण ट्रम्पले पुटिनले जेलेन्स्कीको विश्वसनीयतामा प्रवेश गर्न थाले पछि आफूलाई रिस उठेको प्रतिक्रिया दिए । ‘नयाँ नेतृत्वको अर्थ तपाईंसँग लामो समयसम्म सम्झौता हुने छैन,’ ट्रम्पले भनेका छन् ।

ट्रम्पले पुटिन युद्धविरामका लागि सहमत नभएमा रुसी तेल किन्ने देशहरूमा अतिरिक्त कर लगाउने धम्की पनि दिएका छन् । ‘यदि रुस र म युक्रेनमा रक्तपात रोक्ने सम्झौता गर्न असमर्थ छौं र मलाई लाग्छ यो रुसका कारण भएको हो (जुन नहुन पनि सक्छ) । म रूसबाट निस्कने सबै तेलमा थप कर लगाउनेछु,’ ट्रम्पको भनाइ उद्धृत गर्दै बीबीसीले उल्लेख गरेको छ ।

पुटिनसँगको सम्बन्ध राम्रो भएको र उनी आफ्नो वचनबाट पछि हट्नेछन् भन्ने आफूलाई नलागेको पनि ट्रम्पको भनाइ छ । ‘मलाई लाग्छ कि उनी राम्रो हुनेछन्,’ उनले भनेका छन् । केही सातायता युरोपेली नेताहरूले ट्रम्प पुटिनसँग धेरै मैत्रीपूर्ण व्यवहार गरिरहेकोमा चिन्तित थिए । तर आइतबार भने त्यसमा परिवर्तन देखिएको छ ।

यसबारे रुसी राष्ट्रपति पुटिनले भने कुनै प्रतिक्रिया जनाइसकेका छैनन् । तर पत्रकारसँग नियमित भेटका क्रममा रुसी राष्ट्रपति कार्यालय क्रेमलिनका प्रवक्ता दिमित्री पेस्कोभले रुसले अमेरिकासँग द्विपक्षीय सम्बन्ध सुदृढ पार्न क्रियाशिल रहेको बताएका छन् । त्यस्तै युक्रेन युद्ध अन्त्यका विषयमा पनि काम गरिरहेको उनको भनाइ छ ।

‘दुई देशबीच काम जारी छ । अहिलेसम्म केही ठोस निर्णय भएको छैन जुन हामी तपाईंलाई भन्न सक्छौं । रुसी राष्ट्रपति अमेरिकी समकक्षीसँग सम्पर्क गर्न खुला हुनुहुन्छ । आवश्यक परेको खण्डमा दुई राष्ट्रपतिबीच टेलिफोन वार्ता आयोजना गर्न सकिन्छ,’ पेस्कोभले भने ।